Cewnik jako źródło zakażeń układu moczowego

Pacjenci cewnikowani stanowią największą grupę osób cierpiących z powodu zakażeń układu moczowego. Aż około 80% wszystkich tego typu infekcji dotyczy właśnie tej grupy chorych. [3] Już jednorazowe założenie cewnika do pęcherza moczowego zwiększa ryzyko wystąpienia zakażenia, a rośnie ono z każdym kolejnym dniem, kiedy cewnik znajduje się w pęcherzu moczowym. Dlatego pacjenci cewnikowani muszą przywiązywać szczególną uwagę do zasad profilaktyki, aby zminimalizować częstość infekcji i złagodzić ich przebieg. [1]

 

 

W jakich sytuacjach cewnikowanie jest niezbędne?

Cewnikowanie jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów. Wyróżnia się cewnikowanie ze względów diagnostycznych i leczniczych. To pierwsze można wykonać celem pobrania moczu na posiew, aby mieć pewność, że nie zostanie on zanieczyszczony drobnoustrojami kolonizującymi okolice ujścia cewki moczowej. Innymi badaniami diagnostycznymi, które wymagają użycia cewnika są: cystouretrografia mikcyjna (podanie kontrastu do pęcherza i ocena na zdjęciach poglądowych anatomii jego i pozostałych dróg moczowych podczas mikcji) i badania urodynamiczne (ocena funkcjonowanie pęcherza moczowego i cewki moczowej). Są to wówczas jednorazowe i krótkotrwałe założenia cewnika. [2]

Inna sytuacja dotyczy chorych, którzy są cewnikowani ze względów leczniczych. Mowa tu o pacjentach cierpiących z powodu zatrzymania moczu lub utrudnienia mikcji. Podobnie cewniki stosuje się u osób po zabiegach chirurgicznych, aby monitorować ilość wydalanego moczu. Ci pacjenci są z reguły narażeni na jednorazowe, ale dłuższe, np. kilkudniowe, bezustanne cewnikowanie. [2]

Kolejną grupą pacjentów są osoby cewnikowane okresowo. Dotyczy to chorych z tzw. pęcherzem atonicznym, np. po urazach rdzenia kręgowego, czy chorych na choroby neurodegeneracyjne, którzy nie są w stanie kontrolować mięśnia wypieracza pęcherza moczowego i oddawać moczu. Chorzy muszą wówczas co kilka godzin sami założyć sobie cewnik, aby oddać mocz, a następnie go wyjąć. Trzeba tu zaznaczyć, że za każdym razem należy stosować nowy cewnik, ponieważ kilkukrotne wprowadzenie tego samego drastycznie zwiększałoby szansę rozwoju ostrej infekcji dróg moczowych. [2]

 

Dlaczego pacjenci cewnikowani są szczególnie narażeni na zakażenia układu moczowego?

Cewnikowanie znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia zakażenia układu moczowego. Ocenia się, że pacjent jednorazowo i krótkotrwale zacewnikowany ma 1-3% szans na rozwinięcie się infekcji. Każdego dnia, kiedy cewnik jest utrzymywany w drogach moczowych, ryzyko zakażenia zwiększa się o kolejne 3-10%, a po około miesiącu u wszystkich pacjentów da się wykryć w moczu bakterie. [1]

Każdy element procedury cewnikowania wiąże się z ryzykiem wprowadzania drobnoustrojów. Na początku, podczas jego zakładania, patogeny mogą łatwo zostać wprowadzone ze środowiska zewnętrznego. W momencie gdy cewnik znajduje się w drogach, bakterie mogą przemieszać się po nim i kolonizować kolejne odcinki cewki i pęcherza. [1]

Na szczęście u pacjentów cewnikowanych najczęstszym rodzajem zakażeń układu moczowego jest tzw. bezobjawowy bakteriomocz. Oznacza to, że w badaniu moczu są wykrywane bakterie, ale pacjent nie odczuwa w związku z tym żadnych objawów. Jak już wspomniano, po około miesiącu cewnikowania u wszystkich pacjentów są wykrywane bakterie, dlatego nie wprowadza się u nich leczenia, ponieważ bezobjawowy bakteriomocz nie zwiększa ryzyka wystąpienia pełnoobjawowej infekcji ani nie wiąże się z żadnymi powikłaniami. [1]

Bezwzględnie natomiast należy leczyć pełnoobjawowe zakażenia u osób cewnikowanych. Pamiętajmy, że ze względu na specyfikę schorzeń pacjentów mogą one być wykrywane dopiero na późnym etapie. Chodzi tu np. o pacjentów z uszkodzeniami rdzenia, którzy nie odczują bólu pęcherza, a pierwszymi objawami mogą być złe samopoczucie, gorączka z dreszczami czy brak apetytu. W porę nierozpoznane zakażenie może prowadzić do szybkiego rozwoju groźnej dla życia urosepsy – zakażenia ogólnoustrojowego spowodowanego przez bakterie, które początkowo namnożyły się w drogach moczowych. [1]

 

Profilaktyka zakażeń układu moczowego u pacjentów cewnikowanych

Profilaktyka zakażeń u pacjentów, którzy wymagają zastosowania cewnika opiera się na dbaniu o zachowanie wszelkiej sterylności, co niestety tylko minimalizuje, ale nie niweluje ryzyka rozwinięcia zakażeń. Każdorazowo przed cewnikowaniem należy dokładnie oczyścić i zdezynfekować okolice ujścia cewki i zawsze używać nowego cewnika. Nie wolno doprowadzać do przepełnienia worka cewnika i zawsze powinien on znajdować się poniżej poziomu pęcherza. W innych przypadkach mocz cofa się do dróg moczowych z worka, w którym mogły już powstać kolonie drobnoustrojów.  [1][5]

Chorzy przewlekle cewnikowani powinni także spożywać preparaty żurawinowe, które powodują zakwaszanie moczu, a to z kolei utrudnia rozwój drobnoustrojów. Często wskazana jest również profilaktyka farmakologiczna pod postacią codziennego podawania furazydyny. [1][4]

 

[1] Pod red. Gajewski P., Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012, s: 1484-1494

[2] Szymkiewicz C. Cewnikowanie pęcherza moczowego http://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/procedury/12183,cewnikowanie-pecherza-moczowego data dostępu: 06.07.2017

[3] Parker V. et al., Avoiding inappropriate urinary catheter use and catheter-associated urinary tract infection (CAUTI): a pre-post control intervention study, BMC Health Serv Res. 2017; 17: 314

[4] Foxman B. et al., Cranberry juice capsules and urinary tract infection after surgery: results of a randomized trial., Am J Obstet Gynecol. 2015 Aug;213(2):194.e1-8

[5] Parida S. et al., Urinary tract infections in the critical care unit: A brief review., Indian J Crit Care Med. 2013 Nov;17(6):370-4