Pęcherz moczowy – Budowa i funkcje

Pęcherz moczowy jest czasami traktowany jako „pojemnik” do magazynowania moczu. Warto jednak wiedzieć, że jest to narząd mięśniowy, którego budowa umożliwia zarówno zbieranie i magazynowanie moczu, jak i jego wydalanie, gdy ciśnienie w pęcherzu moczowym nadmiernie wzrasta. Jak jest zbudowany i jaka jest zasada działania pęcherza moczowego?

 

 

Gdzie znajduje się pęcherz?

 

Pęcherz moczowy jest narządem miednicy małej, który u mężczyzn znajduje się między spojeniem łonowym a odbytnicą, natomiast u kobiet między macicą (i pochwą) a spojeniem łonowym (1). Kształt narządu zmienia się w zależności od tego, jaka ilość moczu się w nim znajduje. Im bardziej pęcherz jest wypełniony, tym wyżej można go odnaleźć.

 

Elementy pęcherza

 

Anatomicznie wyróżnia się trzy główne części pęcherza moczowego: szczyt, trzon i dno (2). Część autorów wyodrębnia dodatkowo szyję pęcherza. Szczyt znajduje się w górno-przedniej części narządu i jest tym bardziej widoczny, im większa ilość moczu znajduje się w pęcherzu. W dolno-tylnej części wyróżnia się dno pęcherza. Część narządu pomiędzy szczytem a dnem nosi nazwę trzonu. Zwężający się fragment dna, który prowadzi do ujścia wewnętrznego cewki moczowej, nazywamy szyją pęcherza moczowego.

 

Ściana pęcherza moczowego składa się z trzech warstw: błony śluzowej, która wyściela narząd od wewnątrz, błony mięśniowej, która odpowiada za wydalanie moczu oraz błony surowiczej i przydanki (3). Błona śluzowa pęcherza jest wyjątkowa, ponieważ jest pokryta nabłonkiem przejściowym, czyli wielowarstowym i sześciennym. W miarę napływu moczu narząd się powiększa, a nabłonek wielowarstwowy stopniowo ulega rozciągnięciu i nie dopuszcza do przeniknięcia hipertonicznego moczu do tkanek.

Budowa wewnętrzna

 

Błona mięśniowa pęcherza składa się z trzech warstw mięśni: wewnętrznej o podłużnym ułożeniu komórek, środkowej-okrężnej oraz zewnętrznej, gdzie komórki ponownie są ułożone podłużnie. Mięśnie górnej części pęcherza (szczytu i trzonu) tworzą wspólnie mięsień – wypieracz moczu (inaczej wypieracz pęcherza), odpowiedzialny za usuwanie moczu znajdującego się w pęcherzu. Mięśnie dna pęcherza tworzą zwieracz pęcherza, którego zadaniem jest utrzymywanie moczu.

 

Wszystkie mięśnie pęcherza posiadają unerwienie współczulne oraz przywspółczulne. Pobudzanie nerwów współczulnych (układu „walki lub ucieczki”) doprowadza do zatrzymania moczu w pęcherzu. Zwieracz pęcherza jest pobudzany do skurczu, a napinanie wypieracza moczu jest hamowane. Aktywacja włókien przywspółczulnych (układu odpoczynku, rozluźnienia) pozwala z kolei na opróżnienie narządu. Zwieracz pęcherza ulega rozluźnieniu, a wypieracz pobudzany jest do skurczu.

 

Unerwienie współczulne i przywspółczulne steruje mięśniami pęcherza moczowego w sposób niezależny od naszej woli. Kontrola mikcji jest możliwa dzięki poprzecznie prążkowanemu zwieraczowi cewki moczowej (zwieraczowi zewnętrznemu cewki moczowej) oraz dzięki mięśniom tłoczni brzusznej. Człowiek świadomie może kontrolować ich napięcie, a przez to możliwe jest zaplanowanie mikcji.

Cały mechanizm kontroli nad magazynowaniem i wydalaniem moczu w pęcherzu jest stosunkowo złożony. Główną rolę odgrywa tutaj odruch oddawania moczu (4). Przez cały czas mocz napływa stopniowo przez moczowody do pęcherza. Ściany narządu ulegają rozciągnięciu, zwiększa się ciśnienie panujące w jego wnętrzu. Nerwy przekazują sygnał do ośrodkowego układu nerwowego, a człowiek zaczyna odczuwać parcie na mocz. Niezależnie od woli człowieka, rozluźnieniu ulega mięsień – zwieracz wewnętrzny cewki moczowej oraz mięśnie znajdujące się u podstawy pęcherza. Jednocześnie zwiększa się napięcie mięśnia – wypieracza moczu. W kolejnej fazie odruchu dołączone zostaje zwiększenie napięcia mięśni tworzących tłocznię brzuszną. Efektem tych zmian jest opróżnienie pęcherza moczowego.

 

Człowiek poprzez napinanie zwieracza zewnętrznego cewki moczowej, może nie dopuścić do niekontrolowanego oddania moczu. Jest to możliwe do tego momentu, w którym świadome pobudzanie mięśnia zwieracza zewnętrznego cewki jest bardziej nasilone od jego hamowania, związanego z rozciąganiem pęcherza moczowego. Jeśli ciśnienie panujące w pęcherzu jest zbyt duże, następuje samoistne opróżnienie pęcherza moczowego.

 

Wydawać by się mogło, że pęcherz moczowy jest narządem o prostej funkcji. Okazuje się jednak, że kontrola nad przechowywaniem oraz wydalaniem moczu jest trudnym zadaniem, które angażuje szereg nerwów i mięśni w sposób zarówno częściowo zależny, jak i niezależny od woli człowieka.

 

1. Bochenek A, Reicher M. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1958; tom IV; s: 216-231.
2. Walocha J, Skawina A, Gorczyca J. Anatomia prawidłowa człowieka pod redakcją Andrzeja Skawiny. Miednica. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; s: 45-49.
3. Sawicki W. Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Wydanie V uaktualnione i rozszerzone; s: 535- 537.
4. Traczyk W.Z, Trzebski A. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL; wydanie III; s:317-320.